Zasoby kopalin energetycznych występują w skorupie ziemskiej w trzech stanach znanych każdemu z nas z obserwacji tego co jest na powierzchni ziemi: 1) gazowej, 2) ciekłej i 3) stałej. Gaz ziemny i ropa są płynami, węgiel kamienny, brunatny, torf występują w postaci stałej. Wszystkie mają pochodzenie organiczne - powstały ze szczątków żyjących na świecie zwierząt i roślin. Domyślamy się, że kopaliny te powstały z obydwu typów materii o zróżnicowanej proporcji. W starszym paleozoiku były to przeważnie zwierzęta różnej wielkości, z których powstawało więcej ropy a mniej gazu, w karbonie natomiast królowały rośliny, z których tworzyły się pokłady torfu > węgla brunatnego > węgla kamiennego. Wszystko podlega procesom starzenia. Nie tylko ja musiałam być dzieckiem > osobą dojrzałą > tym kim jestem. W zależności od warunków pogrzebania szczątki mogą ulec destrukcji tlenowej lub przekształcić się w dziwne śmierdzące mazie, rozproszone wśród okruchów, drobinek, koloidów naniesionych przez wody powierzchniowe do mórz, zwłaszcza tych szelfowych. Czas, ciśnienie nadległych skał oraz temperatury robią swoje: przekształcają to co wiemy o zwłokach żywych organizmów w ropę i gaz organiczny, czyli w węglowodory. Najlżejszy z nich, metan CH4 o gęstości 0,56 względem gęstości powietrza i bywał w dalekiej przeszłości wypalany w kopalniach soli pod sufitem i w tworzonych pułapkach - kopułach. Znany nam gaz z butli, propan butan ma gęstość większą od powietrza i mając go w domu lepiej spać na wszelki wypadek na górnej półce piętrowego łóżka.
Gaz ziemny ma także domieszki gazów nieorganicznych, czasem sporo.
Tak jest z gazem permskim w Polsce i w Europie. Wulkanizm permski spowodował zaazotowanie złóż występujących w piaszczystym czerwonym spągowcu pod łupkami miedzionośnymi, które rozpoczynają sedymentację górnego permu - cechsztynu i stanowią wraz z anhydrytami i solami doskonałe uszczelnienie dla wszystkich gazów starszych. Z utworów karbońskich migrowały węglowodory lekkie, z głębin ziemi przedostawał się azot, a prawdopodobnie na jego barkach także hel.
Zasoby gazu ziemnego w dokumentach oficjalnych, czyli tych o których pisałam w poprzedniej notce są zestawieniem zasobów i wydobycia gazu rzeczywistego, łącznie z azotem. W zestawieniach rocznych wykonywanych przez BP, z których często korzystam wydobycie gazu w Polsce jest znacznie niższe od tego co zawierają bilanse. Nie wiem dlaczego tak się dzieje. Mogę wyrazić to zdziwienie, bo sama zrobiłam w przeszłości i opublikowałam na początku 1993 roku dane o każdym złożu gazowym z podaniem zasobów gazu naturalnego oraz węglowodorów zawartych w nim. W 1991 r. opublikowałam także jaka była moc dyspozycyjna otworów gazowych w Polsce. Do dnia 1.1.1989 w Polsce udokumentowano
296,1 mld m3 gazu naturalnego, w którym było 241,25 mld m3 węglowodorów.
Jakie było wtedy średnie zaazotowanie gazu w Polsce? Proszę obliczyć. Z zasobów tych sczerpano do początku 1989 r. 47,8%, czyli zasoby wydobywalne w dniu 1.1.1989 zmalały do następującego stanu:
Gaz naturalny 165 mld m3, w nim około 126 mld m3 węglowodorów.
Jakie było bieżące zaazotowanie zasobów gazu na początku roku 1989? Posiadacze gazu sieciowego w domu wiedzą, że od pewnego czasu dane z odczytu gazomierza podawane w m3 są przeliczane na jednostki zużycia energii kWh. Dlaczego zapomniano o takich sprawach w państwowej sprawozdawczości?
Kilka lat temu zrobiłam rysunek ułatwiający zrozumienie takich pojęć jak: całkowity potencjał zasobowy, stan zasobów - chwilowy, oraz opis wydobycia zasobów. Wiedza o wydobyciu jest, moim zdaniem, konieczna do snucia prognoz nt. ilości zasobów do odkrycia oraz scenariuszy wydawania dużych sum pieniędzy na rozpoznawanie obszarów czy złóż bez analizy bieżących potrzeb. To są bardzo ważne procesy optymalizacyjne.
Rysunek obejmuje tylko nieodkryty potencjał minimalny z opracowania prognoz dla permu Niżu Polskiego. Nawet taki potencjał w świetle wyników poszukiwań trwających od 1956 roku wystarcza na zastanawianie się nad jego realnością dla kilku pokoleń geologów oraz poszukiwaczy skarbów w ziemi.
Skąd to Kutno 2 na rysunku? Kilka lat temu przeżywaliśmy w tej sprawie coś podobnego do łupków. PGNiG z firmą zagraniczną FX wiercili ten bardzo głęboki otwór, na którym doszło do wstępnej erupcji. Opisałam ten przypadek we wcześniejszej notce lub notkach. Aktywa firmy FX w Polsce wykupił Orlen, więc wszystko jest teraz w polskich rękach i głowach.
Na potrzeby pisania tej notki opracowałam prosty rysunek, który ułatwi zapamiętanie prawdy o zasobach. Ilość zasobów wydobytych jest najbliższa prawdy, zasoby rozpoznane i eksploatowane są oszacowane z bardzo dużym stopniem prawdopodobieństwa potwierdzenia obliczeń, im niższy stopień rozpoznania zasobów prawdopodobieństwo potwierdzenia maleje.
